Dlaczego nadmiar cukru w diecie przyspiesza starzenie się skóry, wyjaśnia dr Kajetan Dąbrowa, adiunkt w Instytucie Chemii Organicznej PAN.
Jakim cudem słodkie przekąski mogą powodować pojawianie się zmarszczek?
KAJETAN DĄBROWA: Wyjaśnia to zjawisko glikacji, które zachodzi w organizmie pod ich wpływem. W skrócie jest to naturalny proces przyłączania cukrów prostych, takich jak glukoza i fruktoza, do wolnych reszt aminokwasowych białek, który zachodzi we wszystkich komórkach ciała. Po zjedzeniu posiłku bogatego w cukier stężenie glukozy we krwi wzrasta tak szybko, że insulina nie radzi sobie z jej przetwarzaniem. Przypomnijmy, że insulina jest hormonem produkowanym przez trzustkę, który obniża poziom cukru we krwi, ponieważ pomaga przetwarzać go na niezbędną nam do życia energię. Kiedy jednak jest go za dużo, to po pierwsze zaczyna być magazynowany w postaci tłuszczu, po drugie – niezagospodarowane cząstki glukozy przyłączają się do białek w komórkach i je niszczą. Właśnie ten proces nosi nazwę glikacji. Im wyższe jest stężenie cukru we krwi, tym szybciej zachodzi ta reakcja. Glikacja polega mniej więcej na tym samym, co oksydacja, tylko że w tym przypadku winowajcą jest glukoza, a nie tlen. Mówiąc bardziej naukowo: to skomplikowany i wieloetapowy proces, którego efektem są tzw. zaawansowane produkty końcowe glikacji, czyli Advanced Glycation End Products, w skrócie AGEs, które zaburzają funkcje oraz działanie białek. Jest to zjawisko niekorzystne i nasila się u osób starszych oraz chorych na cukrzycę. AGEs powstają też w wyniku grillowania, smażenia i pieczenia produktów spożywczych, a więc do organizmu mogą dostawać się także drogą pokarmową. Warto zdawać sobie sprawę, że ich obecność w istotny sposób zmniejsza wchłanianie korzystnych składników odżywczych, takich jak witaminy czy antyoksydanty.
Jakie są wszystkie konsekwencje glikacji?
Przede wszystkim są to procesy, które bardzo trudno odwrócić. Co więcej, mają one negatywny wpływ nie tylko na skórę, lecz także na inne narządy, m.in. oczy – glikacja białek soczewki jest jednym z mechanizmów rozwoju zaćmy, układ nerwowy (AGEs mogą mieć udział w procesie starzenia się neuronów oraz przyczyniać się do rozwoju choroby Alzheimera) czy kości. Jedną z chorób, w rozwoju których istotną rolę mogą odgrywać AGEs, jest postępująca z wiekiem osteoporoza. Dodatkowo uszkodzone zostaje DNA w prawidłowych komórkach, co zakłóca funkcjonowanie całego organizmu. Glikacja może mieć również związek z zaburzeniami procesu gojenia się ran.
Co dokładnie dzieje się w skórze pod wpływem nadmiaru cukru?
Na destrukcyjny wpływ glikacji najbardziej narażone są włókna podporowe, czyli kolagen i elastyna, które odpowiadają za młody wygląd skóry. Glikacja wpływa na wzrost ilości wiązań krzyżowych między cząsteczkami kolagenu – można to też opisać jako proces ich sklejania – co sprawia, że zwiększa się ich sztywność, a zmniejsza podatność na regenerację. Obniża się ich wytrzymałość i elastyczność, a to z kolei osłabia struktury skóry. Traci ona swój blask, jędrność i elastyczność, a zmarszczki powstają w przyspieszonym tempie. Glikacja dotyczy także kolagenu naczyń krwionośnych. Ich ściany stają się sztywne, przez co pogarsza się ukrwienie skóry i zwiększa tendencja do powstawania zmian naczyniowych. Ponadto w wyniku tego procesu skóra przybiera bardziej zażółcony odcień, gdyż białka zmieniają kolor na brunatnożółty.
Czy glikacja ma jakiś związek z procesami oksydacji?
Glikacja prowadzi do wytworzenia reaktywnych form tlenu, a powstały stres oksydacyjny sprzyja glikacji i w ten sposób proces się napędza. Prowadzi też do blokowania dysmutazy ponadtlenkowej, czyli enzymu będącego silnym antyutleniaczem. To z kolei przyczynia się do rozwoju stresu oksydacyjnego w komórkach. Mówiąc prościej: wolne rodniki są wtedy usuwane w mniej skuteczny sposób, zwiększa się więc ich szkodliwe działanie. Co ciekawe, obecności AGEs w skórze sprzyja brak ochrony przeciwsłonecznej, co oznacza, że mamy do czynienia ze sprzężeniem zwrotnym. Promieniowanie słoneczne nasila glikację, a glikacja sprzyja fotostarzeniu, czyli zwiększa podatność skóry na uszkodzenia powodowane przez promieniowanie UV.
Jak dużą rolę odgrywa glikacja w procesie starzenia się skóry?
Najlepiej widać to na przykładzie osób chorych na cukrzycę, czyli chorobę charakteryzującą się podwyższonym poziomem glukozy we krwi wynikającym z defektu produkcji lub działania insuliny, których skóra starzeje się nawet o 30 procent szybciej niż skóra osób zdrowych. Pojawienie się efektów glikacji na włóknach kolagenu i elastyny obserwuje się już około 20. roku życia. Zmiany kumulują się w tempie mniej więcej 3,7 procent rocznie. Badania wskazują też, że procesy glikacji narastają gwałtownie w skórze około 35. roku życia i są istotną przyczyną jej przedwczesnego starzenia.
Czy możemy temu przeciwdziałać?
Na procesy glikacji bardzo duży wpływ mają nasza dieta i styl życia. Ograniczenie produktów spożywczych bogatych w szybko i łatwo przyswajalny cukier, szczególnie niezdrowy syrop glukozowo-fruktozowy, przeciwdziała temu zjawisku, przez co również korzystnie wpływa na naszą skórę. Generalnie najbardziej niebezpieczny dla zdrowia i urody jest cukier prosty. Wpływ cukrów złożonych na organizm jest trochę bardziej skomplikowany, ponieważ nie są one bezpośrednio przyswajalne przez organizm. Są m.in. wykorzystywane przez dobroczynne bakterie jelitowe, czyli pełnią funkcję prebiotyków. Nie można więc całkowicie wykluczać ich z diety. Do jadłospisu warto włączyć warzywa bogate w antyoksydanty. Trzeba też zmniejszyć spożycie produktów przetworzonych, bo w nich zawsze jest dużo cukru. Ważne jest też obniżenie temperatury gotowania potraw. Wszystko powinno być smażone, pieczone lub gotowane jak najkrócej. Konieczne jest także rzucenie palenia. Dym tytoniowy zawiera bardzo duże ilości glikotoksyn, które stymulują glikację białek. Łatwo to zauważyć gołym okiem. Skóra osób palących dużo papierosów zawsze jest mocniej przesuszona, szarawa, bardziej podatna na pojawianie się zmarszczek, zwłaszcza wokół ust.
Jakie składniki zawarte w kosmetykach mogą mieć wpływ na ograniczenie procesów glikacji w skórze?
Są to przede wszystkim antyoksydanty, w szczególności ekstrakty roślinne z jagód, imbiru i cynamonu, a także antyoksydanty polifenolowe, np. resweratrol. Na ograniczenie powstawania niekorzystnych produktów glikacji dobry wpływ mają wszystkie przeciwutleniacze o silnym działaniu, do których należą witaminy C i E, kwas liponowy, kwas ferulowy, kwas azelainowy oraz glutation. W kosmetykach najczęściej stosowane są mieszanki kilku oksydantów. Dzięki temu, że wzajemnie się uzupełniają, są dużo bardziej skuteczne. Na przykład w wypadku witaminy C, która jest wyjątkowo nietrwała i ulega rozpadowi w kontakcie z tlenem lub wysoką temperaturą, czasem większe znaczenie od jej stężenia ma jej stabilność, którą zwiększa choćby dodatek kwasu ferulowego. Generalnie zalecenia antyglikacyjne bardzo dobrze wpisują się w schemat nowoczesnej pielęgnacji skóry, która polega na chronieniu jej przed słońcem i stosowaniu kosmetyków wspomagających jej regenerację.
