W czasach niepewności, gdy granice bezpieczeństwa przesuwają się niepostrzeżenie, a poczucie stabilności jest wartością deficytową, architektura ponownie staje przed pytaniem o swoją rolę. Nie tylko jako konstrukcja, lecz jako schronienie, rytuał, akt troski. Na 19. Biennale Architektury w Wenecji tegoroczna wystawa zatytułowana jest „Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze”. Pawilon Polski sponsorowany przez Ceramikę Paradyż podejmuje temat z uważnością, tworząc przestrzeń, która zanurza się w antropologię codziennych gestów.
Pawilon Polski na 19. Biennale Architektury w Wenecji
Ekspozycja, otwarta 8 maja w ramach 19. edycji Biennale Architektury – La Biennale di Venezia, jest efektem pracy interdyscyplinarnego zespołu: Aleksandry Kędziorek, Katarzyny Przezwańskiej, Krzysztofa Maniaka i Macieja Siudy. Ich wspólna propozycja rozpięta jest między wymiarem technicznym a symbolicznym – bada, w jaki sposób przestrzeń może chronić nie tylko fizycznie, ale i emocjonalnie. Odwołując się do antycznych larów i penatów – domowych bóstw opiekuńczych z rzymskiej tradycji – autorzy wystawy pokazują, że poczucie bezpieczeństwa nie wynika wyłącznie z przepisów i technologii. Często zakorzenione jest w tym, co niematerialne: w przesądach, zwyczajach, rytuałach i gestach, które tworzą sieć relacji między człowiekiem a miejscem. To podejście sprawia, że wystawa nie tylko dokumentuje, ale i uruchamia pamięć kulturową i emocjonalną.
„Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze" Jacopo Salvi / Archiwum Zachęty
„Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze”
W przestrzeni Pawilonu znalazły się zarówno elementy typowe dla systemów bezpieczeństwa – znaki ewakuacyjne, gaśnice, alarmy, jak i przedmioty związane z ludową tradycją ochrony: podkowa, gromnica, różdżka radiestezyjna czy odpromiennik. Ten eklektyczny zbiór został zaprezentowany jako instalacja scalająca przedmioty techniczne z artefaktami opowieści i wiary. Przestrzeń wystawy rozszerza się poza wnętrze – jej aranżacja obejmuje także fasadę budynku. Projekt powstał w modelu kolektywnym – bez przypisanych ról, hierarchii czy klasycznego podziału na kuratora, projektanta i artystę. Ta forma pracy jest spójna z ideą wystawy: bezpieczeństwo nie jest czymś narzuconym z góry, ale wytwarza się w relacjach, dialogu, dzieleniu się sprawczością.
„Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze" Jacopo Salvi / Archiwum Zachęty
Ekspozycji towarzyszy publikacja Lares et penates. On Building a Sense of Security in Architecture, będąca zarówno rozszerzeniem tematu, jak i niezależnym głosem wpisanym w badania nad emocjonalną funkcją architektury. Wydawnictwo dostępne jest m.in. w Księgarni Artystycznej Zachęty oraz księgarni Biennale w Wenecji, co podkreśla międzynarodowy charakter przedsięwzięcia.
Ceramika Paradyż wspiera polską sztukę i architekturę
Oficjalnego otwarcia Pawilonu Polskiego dokonała Hanna Wróblewska, ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, w obecności Agnieszki Pindery, dyrektorki Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki i komisarki Pawilonu, a także przedstawicielek instytucji wspierających: Agnieszki Glorii Kamińskiej (Konsulat Generalny RP w Mediolanie) oraz Olgi Wysockiej (Instytut Adama Mickiewicza).
Ważną rolę w realizacji wystawy odegrała także Ceramika Paradyż – sponsor Polskiego Pawilonu. Obecność tej marki – znanej z przywiązania do estetyki i jakości materiału – dopełnia znaczenia ekspozycji. Ceramika w jej praktycznym wymiarze pojawia się w kontekście wnętrzarskim, ale tu staje się również nośnikiem symboliki: trwałości, ochrony, kontaktu z materią, która z jednej strony jest twarda, a z drugiej podatna na dotyk i czas.
„Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze" Jacopo Salvi / Archiwum Zachęty
Architektura narzędziem przemian
Hasło przewodnie tegorocznego Biennale "The Laboratory of the Future" – zaproponowane przez kuratorkę główną Lesley Lokko, otwiera temat architektury jako narzędzia przemian społecznych i kulturowych. Polski Pawilon odpowiada na to zaproszenie nie poprzez futurologię, lecz przez powrót do źródeł – do pierwotnej funkcji domu jako miejsca schronienia i rytuału. W świecie przeciążonym informacją i nadmiarem form, wystawa proponuje refleksję nad codziennością.
„Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze" Jacopo Salvi / Archiwum Zachęty
„Lary i penaty” nie oferują gotowych recept na architekturę bezpieczną. Zamiast tego stawiają pytanie: co czyni przestrzeń opiekuńczą? Odpowiedzi szukać można nie tylko w rysunkach technicznych, ale i w podprogowym doświadczeniu przestrzeni: w jej zapachach, dźwiękach, symbolach. To gest zatrzymania się wobec świata, który nieustannie przyspiesza i propozycja, by ochrony szukać nie tylko w strukturze, ale i w opowieści.
