Jak wspierać nastolatka w okresie dojrzewania? I jak zadbać o jego... mózg?

Nastoletni mózg dojrzewa równie "burzliwie" co ciało nastolatka. I, choć wydaje się już całkiem dorosły, potrzebuje sporo czasu, aby w pełni się rozwinąć. Gdy nasze 5-letnie dziecko się buntuje, krzyczy lub się złości, najczęściej staramy się okazać mu maksimum zrozumienia i wyrozumiałości. Gdy z kolei podobnie zachowuje się 15-letnie dziecko, nasza reakcja nie jest już tak empatyczna. A to błąd! Warto wiedzieć, że ludzki mózg w pełni dojrzewa dopiero w okolicy 25. urodzin. Do tego czasu wszelkie irracjonalne, nerwowe, zbuntowane zachowania są najprawdopodobniej efektem niedojrzałego układu nerwowego naszego nastolatka. 

Od nastolatka nie można wymagać w pełni racjonalnego podejścia do życia z jeszcze jednego powodu. Jego kora przedczołowa, a zatem racjonalna część mózgu, dojrzewa jako ostatnia! Przewagę nad nią w nastoletnim okresie ma układ limbiczny, który odpowiada w głównej mierze za emocje i na wszelkie bodźce reaguje w sposób znacznie bardziej prosty niż kora przedczołowa: widzi zagrożenie i szybko ocenia je przez pryzmat emocji, nie dając korze mózgowej czasu na racjonalne przemyślenie tematu. 

Przemęczenie czy depresja - jak odczytywać emocje nastolatków?

Emocjonalność nastolatków, ich wybuchowość, duże wahania nastrojów i spora zmienność oraz "plastyczność" okazywanych przez nich uczuć sprawia, że często rodzice ich gorszy nastrój interpretują jako kolejne "typowe" dla tego wieku zachowanie. Mając na uwadze garść informacji na temat tempa rozwoju nastoletniego mózgu, taka irracjonalna zmienność nie powinna zatem nadmiernie martwić. Ale uwaga! Nadmierne przekonanie, że to "tylko nastoletnie wahanie nastroju" potrafi uśpić czujność rodzica. Czasem trudno dostrzec lub właściwie ocenić i zinterpretować długo występujący i przedłużający się smutek u nastolatka. A taki powinien nas zaalarmować. Może być pierwszym krokiem do depresji. Szczególnie, że sami nastolatkowie czasem zamiast otworzyć się na temat swojego obniżonego nastroju, maskują go. Jakie symptomy powinny nas, rodziców, zaniepokoić?

• długotrwała zmiana nastroju – ciągły smutek lub złość,
• brak możliwości skupienia się na nauce i zadaniach domowych, stałe unikanie szkoły,
• regularne sięganie po alkohol lub narkotyki,
• unikanie relacji z ludźmi, zamykanie się na całe dni w pokoju,
• zaburzenia odżywiania: głodzenie się, prowokowanie wymiotów, kompulsywne objadanie się,
• zachowania agresywne,
• autoagresja, myśli samobójcze.

Niezwykle istotnym czynnikiem, który wspierać może rozwój i samopoczucie nastolatka, jest wsparcie rodziców i zrozumienie mechanizmów, które rządzą jego układem nerwowym. Coś co dla nas, dorosłych, może wydawać się mało istotnym kłopotem, w oczach nastolatka może urosnąć do rangi najpoważniejszego problemu w życiu. I ma on do tego pełne prawo. Nie pomogą w tym przypadku zapewnienia typu: "weź się w garść", "inni mają gorzej", "jak zwykle przesadzasz". Słowa te dodatkowo nakręcają spiralę stresu u nastolatka i wywołują poczucie winy i osamotnienia: skoro jego emocje mówią coś innego niż rodzice, to chyba oznacza, że coś z nim jest nie tak?

Rozwój mózgu - jak wspierać nastoletnie dziecko w tym czasie?

Warto pamiętać, że nastolatkowie stresują się znacznie bardziej niż dorośli. I potwierdzają to liczne badania. Jedne z ostatnich dowodzą na przykład, że młodzież jest w wyższym stopniu narażona na negatywne skutki stresu i silnej na niego reaguje na niż dorośli (White & Hingson, 2019). Okres między 10. a 15. rokiem życia to czas niezwykle wzmożonej "przebudowy" i reorganizacji mózgu. Następuje wówczas zjawisko wymierania neuronów i połączeń synaptycznych (nawet do 50%!) oraz zastępowania ich nowymi, pozwalającymi na syntetyzowanie zdobytej wiedzy. Proces ten potrafi być dla nastolatka niezwykle frustrujący i chaotyczny. Dlatego warto go w tym czasie wspierać. W jaki sposób?

Na przykład pamiętając o trzech niezwykle istotnych czynnikach, których obecność na co dzień pomoże nastolatkom przejść przez okres dojrzewania w sposób umiarkowanie spokojny. A przynajmniej mniej wybuchowy. Do czynników tych zaliczamy:

1. Dieta - cóż takiego dieta może mieć wspólnego z emocjonalnością nastolatków? Okazuje się, że bardzo dużo! Badania naukowe wskazują na istnienie aktywnego połączenia mózgu z jelitami. Na trasie tej każdego dnia wysyłane jest całe mnóstwo sygnałów (m.in. serotoniny i dopaminy). Jakość ich produkcji w dużej mierze zależy od bakterii jelitowych (mikrobioty). Aby całość funkcjonowało bez szwanku, bakterie muszą być odpowiednio odżywione i zaopatrzone w błonnik. Warto więc zadbać o obecność tej niezwykle cennej substancji w naszej diecie.
2. Aktywność fizyczna - sport to zdrowie! Owszem - również zdrowie psychiczne. Ruch sprawia, że nasz organizm zaczyna wytwarzać endorfiny, czyli tzw. hormony szczęścia. Poprawiają one nastrój, blokują ból, rozluźniają mięśnie, obniżają poziom kortyzolu, a produkować się mogą nawet do kilku godzin po zakończeniu treningu!
3. Relaksacja - odpoczynek to podstawa w dzisiejszym, zabieganym świecie. Co ważne, odpoczynek ten przybierać może mnóstwo form: spacer po lesie, sport, rozwijanie hobby, czytanie książek, planszówki. Najlepiej w rodzinnym gronie!

Psychobiotyki pomocne dla mózgu i jelit

Wróćmy do punktu numer 1 - diety. W teorii dostarczanie błonnika w codziennej diecie brzmi jak niezwykle proste do wykonania zadanie. Niestety jest jeden mały haczyk. Zasiedlające nasze jelita bakterie to istoty bardzo humorzaste oraz wrażliwe i wyjątkowo źle reagują na wysoko przetworzone jedzenie, którego w naszej diecie jest coraz więcej. Bakteri jelitowe nie lubią też towarzystwa leków, używek czy nadmiernego stresu. Im więcej tych czynników w naszym codziennym życiu, tym mniej bakterii zasiedla nasze jelita. Są na szczęście sposoby na to, aby je w brzuchu zatrzymać.

W 2013 roku neurolog John F. Cryan i psychiatra Ted Dinan stworzyli pojęcie psychobiotyków, które w dużym skrócie oznacza bakterie, które, poprzez wpływ na jelita, działają korzystnie na zdrowie psychiczne. Dostarczając je z zewnątrz, pobudzamy wzrost korzystnej mikrobioty wewnątrz naszego organizmu. Czym warto kierować się przy wyborze odpowiedniego psychobiotyku? Przede wszystkim zwracajmy uwagę na pełną nazwę bakterii, składającą się z rodzaju, gatunku i szczepu. Dobrym przykładem jest produkt zawierający dwa szczepy: Lactobacillus helveticus Rosell®-52 oraz Bifidobacterium longum Rosell®-175. W badaniach wykazały wielokierunkowe działanie:

• obniżały poziom kortyzolu,
• zmniejszały ból ze strony przewodu pokarmowego wywołany stresem,
•  łagodziły lęk,
•  wspierały równowagę emocjonalną,
• zmniejszały anhedonię,
• zwiększały wytworzenie serotoniny z tryptofanu.

15 września ruszyła kampania społeczna "Nastolatek w stresie", której patronem jest Stowarzyszenie Aktywnie Przeciwko Depresji. Kampania ta w głównej mierze  skierowana jest do rodziców i nauczycieli – osób, które nie tylko chcą pomóc młodym ludziom uporać sobie ze stresem, ale również jako pierwsze mogą zauważyć jakiekolwiek niepokojące objawy u swoich dzieci lub uczniów i uczennic.

Na stronie nastolatekwstresie.pl dostępne są różnego rodzaju podcasty, artykuły i broszury z poradami ekspertów: psychologów, psychiatrów, dietetyków. Wszystkie zgromadzone tam materiały pozwolą holistycznie i bardziej świadomie zatroszczyć się o samopoczucie nastolatka.