Jest artystycznym fenomenem, a jego proza – niezwykle osobista i jednocześnie uniwersalna – to, można powiedzieć, oddzielny gatunek literacki. Pisarz, grafik, rysownik, malarz, krytyk literacki, autor „Xięgi bałwochwalczej” – zbioru grafik stworzonych niezwykle rzadką i trudną techniką cliché-verre, określanych przez jego współczesnych jako niemal pornograficzne. Cały dorobek pisarski Brunona Schulza to tylko dwa zbiory opowiadań, jednak tyle wystarczyło, by został uznany za jednego z najważniejszych pisarzy polskich. O nim jest książka „Bruno. Epoka genialna”.
Bruno Schulz (1892–1942) urodził się w Drohobyczu koło Lwowa i w nim spędził całe swoje życie. Nauczyciel rysunku w gimnazjum im. Króla Władysława Jagiełły w Drohobyczu, jako artysta plastyk zdobył pewien rozgłos, głównie za sprawą „Xięgi bałwochwalczej” i kilku wystaw, m.in. w warszawskiej Zachęcie (1922), Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie (1922) i lwowskim Salonie Wiosennym (1930). Znał się z Witoldem Gombrowiczem, Witkacym i Arturem Sandauerem i prowadził z nimi ożywioną korespondencję. Ale to znajomość z Zofią Nałkowską stała się przełomem – pisarka pomogła w wydaniu pierwszego zbioru opowiadań „Sklepy cynamonowe” w 1934 roku nakładem wydawnictwa Rój. Niemal z dnia na dzień Schulz stał się znanym i cenionym pisarzem. Wydane w 1937 roku „Sanatorium po klepsydrą” ugruntowało jego pozycję w literaturze.
Opowiadania Schulza wprawdzie nie są autobiograficzne, ale ich pełna metafor i symboli, utrzymana w poetyce snu narracja i sposób, w jaki pokazuje świat, świadczą o tym, że bardzo silnie związane są z życiem pisarza, jego lękami, obsesjami, fascynacjami, słabościami. Porównuje się je do modernistycznego ekspresjonizmu Franza Kafki, próbuje w nich znaleźć elementy surrealizmu czy wręcz psychoanalizy. Sam Schulz określał swoje pisarstwo jako „mityzację rzeczywistości”. Nie zmienia to faktu, że jego proza to zjawisko w światowej literaturze nie tyle oryginalne, co wręcz osobne i do dziś jest przedmiotem licznych badań literaturoznawczych. Zostały po Schulzu niekompletne listy, baśniowe freski wykonane w czasie okupacji na rozkaz jednego z prominentnych gestapowców dla jego synka (dziś znajdują się w instytucie Yad Vashem), nieliczne ocalałe rysunki i grafiki – wiele prac i opowiadań zaginęło w czasie wojny.
Wydaje się, że – zwłaszcza za sprawą Jerzego Ficowskiego, pisarza, poety, eseisty, tłumacza, a także miłośnika i biografa Schulza – o życiu pisarza z Drohobycza wiemy już niemal wszystko. Tymczasem Anna Kaszuba-Dębska (ur. 1975), graficzka, malarka, pisarka, reżyserka filmów animowanych, przy okazji zbierania materiałów i realizacji projektów związanych z książką „Kobiety i Schulz” (Słowo/obraz terytoria, 2016) natrafiła na nieznane lub przemilczane fakty z życia pisarza, dopełniające jego biografię. W ten sposób „z chęci wyprostowania pewnych biograficznych błędów, które poprzez brak weryfikacji były powielane w kolejnych schulzowskich publikacjach” – jak mówi sama autorka w jednym z wywiadów, powstała napisana od nowa biografia Brunona Schulza, która obala wiele narosłych na jego temat mitów. Razem z biografią wydane też zostają obydwa zbiory jego opowiadań, wzorowane na pierwszych edycjach z lat 1934 i 1937, ilustrowane rysunkami autora.
„Bruno. Epoka genialna”, Anna Kaszuba-Dębska
Bruno Schulz, „Sklepy cynamonowe”, „Sanatorium pod klepsydrą”
Znak, wrzesień 2020
