Ile z nas planuje właśnie co spakować na majówkę? Bez względu na to czy planujemy ją spędzić ze znajomymi na działce czy na krótkim wypadzie we Włoszech, warto porzucić stereotypowe myślenie na temat tego co powinno się w niej znaleźć. Tak przynajmniej radzi laureat Nobla w dziedzinie ekonomii, Daniel Kahneman, w swojej książce „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym”.
Pamiętam objazdową majówkę sprzed kilku lat. Pod koniec kwietnia ruszyliśmy samochodem na wyjazd do Chorwacji, zaś ja oczyma duszy wyobrażałam sobie jak leżę na leżaku z chłodnym napojem w dłoni i chłonę promienie słoneczne skryta pod kapeluszem. W końcu po to jedziemy kilka tysięcy kilometrów, aby cieszyć się piękną pogodą. Na miejscu czekał nas natomiast deszcz i wiatr, a ja drżałam z zimna pod jedynym spakowanym do torby swetrem. Moją porażkę z pakowaniem tłumaczy Daniel Kahneman, z wykształcenia psycholog i ekonomista, który wykorzystywał swoją wiedzę na temat ludzkiej psychiki, aby wyjaśniać proces podejmowania przez nas decyzji (również tych ekonomicznych). Jedna z jego teorii dotyczy spójności poznawczej, czyli tego że nasz umysł tworzy pewne obrazy, aby wyjaśnić nam świat, ale jednoczesności prowadzi to do nadmiernej pewności siebie oraz błędów (takich jak niespakowanie parasola na majówkę w Chorwacji). Laureat ekonomicznego Nobla z 2002 roku opisuje ją w książce "Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym”.
Łatwiejsza decyzja, trudniejsze życie
Kahneman tłumaczy teorię spójności poznawczej na przykładzie pogody. Nasz umysł konstruuje mentalne obrazy, aby ułatwić nam zrozumienie pewnych idei i zjawisk. Jednym z takich obrazów jest wyobrażenie sobie letniej pogody. W naszej strefie klimatycznej letnia pogoda kojarzy się z błękitnym niebem i prażącym nas słońcem, podczas gdy my wylegujemy się na plaży czy na kocu. Taki mentalny obraz, poza zrozumieniem zjawisk, ułatwia nam też podejmowanie decyzji. Jak pisze Kahneman, jeśli chcemy wiedzieć, jakie ubrania nosić latem, opieramy nasze decyzje na naszym obrazie pogody w tej porze roku. I chociaż zdarzają się zimne i deszczowe letnie miesiące, w naszych wyobrażeniach w wakacje musi być przecież ciepło i słonecznie.
Jak jednak podkreśla noblista, problem polega na tym, że często zbyt mocno polegamy na tych mentalnych obrazach. I sięgamy do nich, aby podjąć decyzję, nawet kiedy dostępne statystyki kłócą się z naszymi wyobrażeniami. Przekonał się o tym każdy, kto jadąc na wakacje do ciepłych krajów, nie spakował parasola czy cieplejszej bluzy, bo przecież wakacje w Grecji czy Chorwacji kojarzą się jednoznacznie z upałem. Kiedy pozwalamy, aby to nasz mentalny obraz dyktował jak się ubieramy latem, możemy skończyć w szortach i koszulce z krótkim rękawkiem, drżąc z zimna na spacerze. Latem prognoza pogody może przewidywać stosunkowo chłodną pogodę, ale nadal chcemy wyjść w szortach i koszulce, ponieważ tak właśnie wyobrażamy sobie letnie ubranie.
Jak lepiej przewidzieć przyszłość
Na szczęście są sposoby, aby przezwyciężyć tę nadmierną pewność siebie i zacząć podejmować lepsze decyzje. Jednym z nich jest skorzystanie z teorii wymyślonej przez Kahnemana i Amosa Tversky’ego, nazywanej RFC (Reference class forecasting), czyli prognozowania klasy referencyjnej. Na czym ona polega? Zamiast podejmować osądy na podstawie twoich raczej ogólnych obrazów mentalnych, sięgnij po przykłady z przeszłości (oraz ich skutki), aby prognozować przyszłość. Innymi słowy, noblista namawia nas, abyśmy przypomnieli sobie inne wakacje, które spędziliśmy drżąc z zimna w tropikach i na ich podstawie wysnuli wnioski.
Kahneman namawia również do tego, aby opracować długoterminową politykę ryzyka, która pozwoli zaplanować konkretne działania zarówno w przypadku sukcesu, jak i porażki w planowaniu. Przekładając to na nasze pakowanie walizki, zamiast polegać tylko na swoim wyobrażeniu majówki na południu Europy, warto do walizki wrzucić zarówno kostium kąpielowy (może da się już popływać), jak i cieplejszy sweter.
Daniel Kahneman, PhD, zdobył Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii w 2002 roku. Jest starszym naukowcem w Woodrow Wilson School of Public and International Affairs, emerytowanym profesorem psychologii i spraw publicznych w Woodrow Wilson School, emerytowanym profesorem psychologii Eugene Higgins na Uniwersytecie Princeton oraz członkiem Centrum Racjonalności na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie.
