Z cholesterolem nie ma żartów, zwłaszcza gdy jego poziom przekroczy normy. Dlaczego rośnie i zagraża zdrowiu? Tropimy przyczyny wysokiego cholesterolu.
Problem podwyższonego cholesterolu dotyczy bardzo wielu z nas bo aż 61 proc. Polaków. Ale jedynie 15 proc. zdaje sobie sprawę z tego, że choruje – wynika z badań WOBASZ II (Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności). „Cholesterolowców” może być w Polsce nawet i więcej, bo ostatnie badania na ten temat przeprowadzono w Polsce w latach 2014-15.
"Cholesterol jest potrzebny komórce tak jak tlen”, tłumaczy prof. dr hab. n.med Jan Gmiński z rzeszowskiej WSIiZ (wykład „Cholesterol – wróg czy przyjaciel”). I tłumaczy, że ten związek chemiczny jest prekursorem hormonów sterydowych oraz witaminy D. Czyli potrzebujemy go po to, by organizm wytwarzał m.in. estradiol i progesteron, testosteron oraz witaminę D 3, która odpowiada za wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego i jego metabolizm. Z cholesterolu powstają też kwasy żółciowe, niezbędne do prawidłowego trawienia. „Żadna komórka nie może się obejść bez cholesterolu, bo dzięki cholesterolowi możliwe jest tworzenie błon zewnątrz jak i wewnątrzkomórkowych, umożliwiających komórce kontakt ze światem”, wyjaśnia prof. Gmiński. Problem z cholesterolem wynika z jego specyfiki, na którą składają się dwie frakcje: HDL (znany jako „dobry cholesterol”) oraz LDL (tzw. „zły”, gdyż to on odpowiada za odkładanie się blaszki miażdżycowej w tętnicach). Właśnie zbyt wysoki poziom frakcji LDL zwiększa ryzyko zawału lub udaru, powodując zwężenie światła naczynia krwionośnego, co zmniejsza przepływ krwi i tlenu. Jakie są przyczyny podwyższonego „złego” cholesterolu?
Na pierwszym miejscu często wymienia się niewłaściwą dietę, ale warto najpierw przyjrzeć się genom. Hipercholesterolemia (czyli podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego we krwi powyżej 190 mg/dl) jest bowiem dziedziczna. Wystarczy wadliwy gen (odpowiadający za zaburzenie metabolizmu cholesterolu) tylko jednego z rodziców, przekazany nam „w spadku”, by choroba się rozwinęła. Jeśli więc twoja matka borykała się z wysokim HDL i LDL, ryzyko, że ciebie również to spotka, wynosi 50 proc. Dlatego warto pytać bliskich o ich problemy zdrowotne i dość wcześnie zacząć wykonywać lipidogram – jeśli w rodzinie jest taki problem, badania należy wykonywać nawet u dzieci.
Najczęściej jednak mamy do czynienia z miksem przyczyn: mutacją wielu genów i z tym, co i jak jemy. Wówczas stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL jest zwykle umiarkowanie podwyższone (ok. 2-krotnie przekroczona wartość graniczna). Jemy za tłusto, za dużo, za słono i za słodko. Produkty wysoko przetworzone, jak parówki, słodzone płatki śniadaniowe, krakersy, chipsy, kolorowe napoje to sprzymierzeńcy hipercholesterolemii. Osobnym winowajcą jest cukier obecny w słodyczach, deserach mlecznych, przekąskach – podnosi on poziom trójglicerydów i poziom LDL, a obniża poziom HDL we krwi. Sprzyja więc miażdżycy. Alkohol i papierosy to właściwie pierwsze produkty na liście „do odstawienia”. Chociaż… niektóre badania wykazały, że picie niewielkich ilości alkoholu (około 20 gramów dziennie, najlepiej czerwonego wina) potrafi podwyższyć stężenie tzw. dobrego cholesterolu we krwi. Niestety krótkotrwale, więc nie można powiedzieć, że to złoty środek.
Bo wraz z nim rośnie stężenie cholesterolu! Im jesteśmy starsi, tym wolniej działa metabolizmu węglowodanów i lipidów w organizmie, co skutkuje właśnie podwyższonym poziomem HDL i LDL. Wraz z wiekiem zmniejsza się również ilość wytwarzanych hormonów płciowych, co także powoduje wzrost stężenia cholesterolu. Zbyt wysoki poziom ma aż 80 proc. Polaków po 60. roku. Warto wiedzieć, że w ramach programu Profilaktyka 40 PLUS zleca się rutynowe badanie lipidogramu u mężczyzn, którzy ukończyli 40. rok życia i u kobiet, które przebyły menopauzę lub skończyły 50 lat.
Za wysoki poziom cholesterolu mogą odpowiadać też choroby i leki, jakie przyjmujemy. Np. przy cukrzycy przewlekle podwyższony poziom glukozy we krwi często wpływa na ilość i jakość frakcji LDL cholesterolu. Jak wykazali naukowcy z Uniwersytetu Warwick w Coventry u cukrzyków powstaje szczególna postać złego cholesterolu, określana w skrócie jako MGmin-LDL. Staje się ona bardziej lepka i przez to zawarte w niej grupy chemiczne łatwiej przylegają do ścian tętnic. W konsekwencji zwiększa to ryzyko pojawienia się miażdżycy i innych chorób układu krążenia. Przyczynami wysokiego poziomu cholesterolu mogą być też inne choroby jak otyłość, zespół metaboliczny, niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy, choroby wątroby z cholestazą (zaburzenie odpływu żółci z wątroby do dwunastnicy), zespół Cushinga, żółtaczka cholestatyczna, nadmierne spożywanie alkoholu. Negatywnie na poziom cholesterolu wpływają też niektóre stale przyjmowane leki (kortykosteroidy leczące m.in. astmę oraz ciężkie alergie, progestageny stosowane w terapii schorzeń ginekologicznych, inhibitory proteazy, skuteczne w skuteczne w leczeniu patogenów wirusowych, takich jak wirus zapalenia wątroby typu C) oraz hormonalne środki antykoncepcyjne. Dlatego stosujące je kobiety powinny robić lipidogram przynajmniej raz w roku.
Po prostu za mało się ruszamy! W ciągu 10 lat w Polsce zwiększył się odsetek osób o małej aktywności fizycznej – teraz to 55,4 proc. Polaków. Ruchu brakuje zwłaszcza mężczyznom (56,6 proc ma go za mało), ale 54 proc kobiet też prowadzi zbyt siedzący tryb życia. Dlaczego to takie ważne? Bo bez ruchu nie spalimy nadmiaru pobranych kalorii, które będą przetworzone i przechowywane pod postacią tłuszczu. Jednym słowem będziemy otyli, a to prowadzi do zaburzeń gospodarki lipidowej. Codzienna aktywność zwiększa poziom frakcji HDL, czyli „dobrego cholesterolu”. Wystarczy ćwiczyć minimum 15 minut dziennie, a najlepiej - pół godziny, np. na domowym stepperze lub rowerze stacjonarnym. Nie musisz się spocić, wystarczy trening o umiarkowanej intensywności. Osobom z podwyższonym cholesterolem zalecany jest też jogging lub dłuższe spacery. Ważne, by aktywność była regularna (co najmniej 5 razy w tygodniu przez kilka miesięcy). W jednym z badań wzrost poziomu HDL zaobserwowano także u tych osób, które przez pół roku w ramach aktywności fizycznej wyłącznie spacerowały – po około 10 km tygodniowo (tempo nie miało znaczenia).
Tak, a to dlatego, że organizm narażony na stres zaczyna produkować więcej glukozy oraz kwasów tłuszczowych, tłumaczą eksperci. Przez to wątroba jest zmuszona wytwarzać więcej cholesterolu LDL, aby wymienione substancje mogły zostać przetransportowane do komórek organizmu. Cześć naukowców uważa, że pod wpływem stresu organizm traci swoją zdolność do usuwania nadmiaru złego cholesterolu. Niektórzy sugerują, że stres wyzwala procesy zapalne, które zwiększają produkcję cholesterolu. O tych ustaleniach naukowców z University College w Londynie donosił magazyn "Health Psychology" w listopadzie 2005 roku. Przez 3 lata obserwowali oni poziom cholesterolu u 199 pacjentów, zmuszonych do wykonywania stresujących zadań.
Cholesterol całkowity nie powinien przekraczać 200 mg/dl. Stężenie dobrego cholesterolu (HDL) powinno być większe niż 40 mg/dl (u kobiet powyżej 46 mg/dl), natomiast stężenie frakcji LDL nie powinno przekraczać 115 mg/dl. Poziom trójglicerydów powinien niepokoić, gdy przekroczy 150 mg/dl.
