Lęk to nie tylko jak najbardziej normalne, ale wręcz niezbędne człowiekowi do życia uczucie. To silny sygnał do organizmu, przestrzegający go przed potencjalnym zagrożeniem i motywujący do działania. Taki "normalny" lęk odczuwamy okazjonalnie, a jego siła jest zazwyczaj proporcjonalna do wywołującego go doświadczenia.
Lęk stanowi nieodłączną część życia każdego człowieka i często ratuje nam życie, ponieważ ze względu na niego nie podejmujemy ryzykownych działań – tłumaczy Marlena Ewa Kazoń, psycholog, psychoterapeuta i seksuolog.
Tymczasem nerwica lękowa to zaburzenie, które bywa paraliżujące, utrudnia cierpiącej na nią osobie normalne funkcjonowanie i często wywołuje u niej objawy fizyczne.
Epidemia nerwicy lękowej
Już w opublikowanym w 2022 roku raporcie Światowej Organizacji Zdrowia przestrzegano przed epidemią chorób psychicznych. Z danych zebranych tylko do 2019 roku wynikało, że szacunkowo około 970 milionów ludzi na świecie cierpi na jakiegoś rodzaju zaburzenie lub chorobę psychiczną, a większość z nich (52,4%) to kobiety.
Z tego samego raportu wynikało, że pierwsze miejsce na liście "najpopularniejszych" zaburzeń psychicznych dotykających współczesnego człowieka zajmują zaburzenia lękowe (anxiety disorders), wyprzedzając o trochę ponad dwa punkty procentowe depresję. W 2019 roku 301 milionów ludzi cierpiało na nerwicę.
Sytuacja pogorszyła się, gdy pod koniec 2019 roku wybuchła epidemia koronawirusa . Skutkiem ubocznym pandemii był wzrost zachorowań na depresję (o 28%) i zaburzenia lękowe (o 26%). I choć nad Covid-19 udało się zapanować, zmiany jakie zaszły w związku z wybuchem ogólnoświatowej epidemii (m.in. kryzys gospodarczy) raczej nie sprzyjają psychicznemu "ozdrowieniu" mieszkańców globu.
Czym jest nerwica lękowa?
Nerwica lękowa (lub zwyczajowo po prostu: nerwica) to grupa zaburzeń związanych z odczuwaniem lęku. Najczęściej dotyka osoby między 25. a 45. rokiem życia i przeważnie są to kobiety.
Ta grupa zaburzeń lękowych dzieli się na pomniejsze jednostki chorobowe, które łączy główny objaw – występowanie uczucia ciągłego napięcia i niepokoju. Co ważne, lęk odczuwany przez cierpiące na któreś z tych zaburzeń osoby wpływa na ich emocje, sposób myślenia, zachowanie i styl życia, a często też ich ciała.
Często osoba z nerwicą lękową reaguje na codzienne wyzwania o wiele intensywniej, a strach utrudnia jej życie, wręcz je paraliżuje. Osoba cierpiąca na nerwicę lękową jest w ciągłym niepokoju lub wręcz na skraju paniki, martwi się o wszystko i wszystkich, żyje w strachu przed konfrontacją z trudnymi sytuacjami. Często boi się, że zaraz wydarzy się coś strasznego i straci wszystko, co zbudowała czy osiągnęła. Lęk wpływa na jej emocje, sposób myślenia, zachowanie, styl życia, odczuwanie własnego ciała lub po prostu jej ciało – mówi Kazoń.
Nerwica lękowa – objawy
Tak jak wspominaliśmy nerwica to grupa zaburzeń lękowych. Ich wspólnym mianownikiem jest odczuwanie silnego lęku i towarzyszące mu często objawy fizyczne. Różni je natomiast przede wszystkim wywołujący lęk bodziec. Najczęściej występujące rodzaje zaburzeń lękowych to:
- Uogólnione zaburzenia lękowe (GAD, Generalized Anxiety Disorder), które przede wszystkim objawia się nieustannie towarzyszącemu człowiekowi uczuciem napięcia i niepokoju. Dodatkowo osoby cierpiące na GAD doświadczają szeregu objawów psychosomatycznych (m.in. przyśpieszonego bicia serca, bóli mięśni, uczucia dławienia się).
- Zespół lęku panicznego objawia się poprzez ataki paniki, czyli stany ostrego napięcia połączonego z szeregiem objawów fizycznych – głównie dusznościami i palpitacją serca. Osoba doświadczająca ataków paniki może mieć wrażenie, że umiera. Napady paniki mogą pojawiać się samoistnie lub być wywoływane przez stresujące sytuacje. Przy czym te stresujące sytuacje zwykle nie wywołały by tak silnej reakcji u osoby, która nie cierpi na zespół lęku panicznego.
- Fobie charakteryzuje bardzo silny i irracjonalny lęk przed jakimś konkretnym bodźcem (sytuacją, przedmiotem, osobą) – to może być przebywanie w zamkniętym pomieszczeniu, przebywanie lub wypowiadanie się w większym gronie ludzi (fobia społeczna), jakieś zwierzę lub wykonujący konkretny zawód człowiek (np. lekarz). Osoba cierpiąca na fobie, stykając się z tym "triggerującym" ją bodźcem doświadcza skrajnie negatywnych emocji, a często także fizycznych objawów, które przypominają atak paniki.
- Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD, obsessive-compulsive disorder) to odmiana zaburzeń lękowych objawiająca się odczuwaniem silnego lęku przed jakimś bodźcem oraz równoczesną próbą poradzenia sobie z tym lękiem poprzez wykonywanie tak zwanych czynności natrętnych (kompulsji). Te czynności natrętne (np. wielokrotne mycie rąk, otwieranie i zamykanie drzwi, gromadzenie przedmiotów czy układanie ich w określonym porządku) tymczasowo zmniejszają uczucie lęku.
Nerwica lękowa – objawy somatyczne
Nerwica lękowa jest wyjątkowo uciążliwa nie tylko ze względu na będący jej skutkiem stan psychiczny cierpiącej na nią osoby, ale też ze względu na bardzo dla niej realne objawy fizyczne.
Najczęstsze objawy somatyczne nerwicy lękowej to:
- uczucie ucisku w klatce piersiowej,
- płytki oddech lub wręcz duszności,
- suchość w ustach,
- napięcie mięśni,
- drżenie rąk,
- problemy gastryczne: bóle żołądka, nudności, wymioty lub biegunka,
- bóle i zawroty głowy,
- problemy ze snem lub bezsenność,
- przyspieszone bicie serca,
- szum w uszach.
Nerwica lękowa – leczenie
Sposób leczenia nerwicy lękowej zależy od tego, jak bardzo wpływa ona na życie cierpiącej na nią osoby. Jeśli objawy nerwicy lękowej są łagodne, może wystarczyć zmiana trybu życia – regularne ćwiczenia fizyczne, wykonywanie ćwiczeń relaksacyjnych, medytacja czy ograniczenie ilości spożywanej kofeiny.
W przypadku poważniejszych i przedłużających się objawów, nerwicę lękową leczy się z pomocą psychologa podczas terapii, a czasem także pod opieką psychiatry i z użyciem leków.
Psychoterapia ma na celu przede wszystkim zrozumienie zastosowania, akceptację emocji i modyfikację zachowania – tłumaczy Malena Ewa Kazoń. – Zaburzenia lękowe są też leczone farmakologicznie, przeważnie stosowane są leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe.
Jedną z najskuteczniejszych form terapii psychologicznej w zaburzeniach lękowych jest psychoterapia poznawczo-behawioralna nazywana też terapią kognitywno-behawioralną (CBT, cognitive behavioral therapy).
Ten rodzaj terapii opiera się na założeniu, że ludzkie zachowania i emocje zależą od wyuczonego schematu reagowania na otaczający nas świat i sytuacje, które nam się przydarzają. A skoro nauczyliśmy się myśleć i reagować w określony sposób, to możemy się tego również oduczyć i zastąpić niepożądane schematy innymi, bardziej pożądanymi.
Podczas takiej terapii osoba cierpiąca na nerwicę lękową uczy się dostrzegać wzorce swojego myślenia i zachowania, które powodują u niej odczuwanie lęku. A gdy już rozpozna u siebie takie wzorce, uczy się jak świadomie i celowo dokonywać ich zmiany, tak by zmniejszyć odczuwany lęk i lepiej sobie z nim radzić.
Żeby radzić sobie z atakami lęku, trzeba go oswoić, czyli zaakceptować go, takim jaki jest. Dodatkowo bardzo ważne jest urealnienie natrętnych negatywnych myśli. Zobaczenie, na ile te myśli są rzeczywiste, a na ile są irracjonalne. Takie zracjonalizowanie lęków działa bardzo dobrze na samopoczucie psychiczne – mówi Kazoń. – Rodzina i przyjaciele także mogą odegrać ważną rolę w radzeniu sobie z lękiem. Jeżeli zauważymy u bliskiej osoby objawy zaburzeń lękowych, ważne jest, żeby dać jej o tym znać, zapewnić o swojej chęci pomocy, o gotowości do uważnego wysłuchania bez oceniania i bez doradzania. Osoba z nerwicą lękową potrzebuje wsparcia bez ciągłego deprymowania jej potrzeb. Warto zachęcić ją do poszukania fachowego wsparcia u psychoterapeuty i wprowadzenia zdrowych nawyków, czyli regularnego spożywania posiłków, wysypiania się, ćwiczeń...
Komu grozi nerwica lękowa?
Psycholog i psychoterapeuta Marlena Ewa Kazoń zwraca uwagę na to, że nerwicę lękową mogą wywołać czynniki genetyczne i biologiczne oraz traumatyczne czy wyjątkowo stresujące doświadczenia życiowe.
Może na przykład dojść do zaburzenia w wydzielaniu w mózgu neuroprzekaźników – na przykład serotoniny. Może też być tak, że matka lub ojciec chorowali na nerwicę lękową, a w takiej sytuacji jest wysoce prawdopodobne, że dziecko będzie miało osobowość lękową i może w przyszłości borykać się z nerwicą lękową – wyjaśnia Kazoń.
Przyczyną nerwicy lękowej mogą być też traumatyczne wydarzenia z dzieciństwa, takie jak molestowanie seksualne, przemoc w rodzinie, uzależnienia, poczucie odrzucenia przez rodziców lub rówieśników.
Często osoba cierpiąca na zaburzenia lękowe nie miała w dzieciństwie zaspokojonych potrzeb emocjonalnych, mogło jej brakować poczucia bezpieczeństwa w związku z trudną sytuacją życiową rodziny, na przykład bezrobociem czy chorobą któregoś z członków rodziny – mówi Marlena Ewa Kazoń.
Nerwica lękowa może być także skutkiem stresującego nagłego wydarzenia, takiego jak na przykład śmierć bliskiej osoby. Ale zaburzenia – zarówno depresyjne, jak i lękowe – może również wywołać przewlekły stres.
Jak widać, pewne doświadczenia i cechy osobowości sprzyjają nerwicy lękowej. Okazuje się też, że powodzenie w życiu – sukces zawodowy i finansowy, sława – nie chroni przed tego typu zaburzeniami. Najlepszym dowodem na to są znane osoby, które cierpią lub cierpiały na nerwicę lękową.
Jolanta Fraszyńska zdradziła, że na terapię zdecydowała się po doświadczeniu lęku panicznego, który objawiał się u niej waleniem serca, zawrotami głowy i wrażeniem, że traci przytomność lub wręcz umiera.
Dorota Szelągowska, która też cierpiała na nerwicę lękową, przyznała, że wyjście z domu wywoływało u niej paniczny lęk. – A ten atak paniki to jest umieranie – wspominała w jednym z wywiadów prezenterka telewizyjna i projektantka wnętrz.
Od lat z nerwicą lękową zmaga się także muzyk Sebastian Karpiel-Bułecka.
Mnóstwo ludzi z mojego środowiska boryka się z podobnymi problemami, a wiem, jak to jest odbierane przez społeczeństwo. Kiedy opowiadałem, co się ze mną dzieje, ludzie mi nie wierzyli. Mówiłem prawdę, ale dla nich ona brzmiała abstrakcyjnie: "Gość ma sukces, piękną żonę, rodzinę, dlaczego szuka dziury w całym?". To było bardzo krzywdzące. Czasami wystarczało, że ktoś mnie zwyczajnie wysłuchał, powiedział: "Wierzę ci, że tak jest". Nie oceniał mnie. To pomagało – mówił w wywiadzie opublikowanym w magazynie "Pani".
