Człowiek jest zwierzęciem stadnym i szukanie bliskich relacji z innymi ludźmi jest dla niego naturalnym odruchem. Relacje takie przyjaźń są dla niego nie tylko źródłem radości, ale też w znaczący sposób wpływają na jakość jego życia – włącznie z jego długością. Jak wynika z badań, zbudowanie znaczących więzi z innymi ludźmi nie tylko zmniejsza ryzyko udaru, choroby serca, demencji czy Alzheimera (1), ale też czyni nas bardziej kreatywnymi i przedłuża nam życie.
Jak wynika z analizy (2) przeprowadzonej przez psycholożkę i neurolożkę Julianne Holt-Lunstad, ludzie, którzy nie mają przyjaciół lub ich przyjaźnie są nie najlepszej jakości są dwa razy bardziej narażeni na przedwczesną śmierć. Mało tego – dotyczące ich ryzyko przedwczesnej śmierci jest większe niż w przypadku osób wypalających 20 papierosów dziennie.
Tymczasem toksyczne relacje mogą mieć bardzo negatywny wpływ na pozostające w niej osoby. Toksyczny przyjaciel może być źródłem poważnego stresu, któremu towarzyszyć będą typowe dla tego stanu fizyczne objawy – wyższe ciśnienie krwi, zespół jelita drażliwego, obniżona odporność czy wyższy poziom cukru we krwi.
Dr Susan Heitler, psycholog kliniczna specjalizująca się w rozwiązywaniu konfliktów ostrzega:
Toksyczne przyjaźnie mogą wywoływać niepokój, bóle głowy i brzucha oraz sprawiać, że ciężko będzie nam się rano podnieść z łóżka.
Jak wynika z badań (3) przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu Kalifornijskiego, kontakty z toksycznym przyjacielem wpływają na nasze zdrowie, zwiększając w w organizmie poziom białek zapalnych, które wywołują stany zapalne.
Wobec naukowo potwierdzonych zalet nawiązywania pozytywnych relacji z innymi ludźmi, niewątpliwie warto jest mieć w swoim życiu przyjaciół. Jeśli jednak nasz przyjaciel okaże się toksyczny, powinniśmy oczekiwać od niego konkretnych zmian w zachowaniu albo – ze względu na własne zdrowie psychiczne i fizyczne – zakończyć tą znajomość.
Jak rozpoznać toksyczną przyjaźń?
Susan Heitler stworzyła listę ośmiu oznak (4), wskazujących na to, że mamy do czynienia z toksyczną przyjaźnią. W wyodrębnieniu ich pomogła jej Sharon Livingston – psycholożka i autorka książek "Get Lost, Girlfriend!: How I Found Myself When My Best Friend Dumped Me ("Spadaj, dziewczyno!: Jak się odnalazłam, kiedy rzucił mnie najlepsza przyjaciółka") oraz "8 Signs of a Toxic Friendship. And how to be your own best friend" ("8 oznak toksycznej przyjaźni. I jak być swoim własnym najlepszym przyjacielem").
Zdaniem Heitler i Livingston, występowanie wymienionych poniżej sytuacji, odczuć i zachowań jest równoznaczne z tym, że relacja, która je wywołuje i w której one występują jest toksyczna. Wskazówki pozwalające rozpoznać toksyczną przyjaźń odnoszą się zarówno do kobiet, jak i mężczyzn.
1. Czujesz, że rywalizujesz z jej "drugą najlepszą przyjaciółką"
Jej inna najlepsza przyjaciółka daje jej więcej, robi fajne rzeczy, których ty nie robisz, ma z nią więcej wspólnego? Przede wszystkim zacznij od zastanowienia się, dlaczego wiesz to wszystko o jej drugiej przyjaciółce.
2. W waszych rozmowach nie ma równowagi
Dzwonisz do niej, a ona zdaje tobie relację z tego, jak fatalny albo jak bardzo udany był jej dzień. Ale kiedy ty chcesz jej opowiedzieć o tym, co u ciebie słychać, ona musi kończyć rozmowę.
Słuchasz o jej zmartwieniach i dajesz jej rady, ale nie możesz liczyć na wzajemność – potwierdza dr Sarah Quaratella, psychiatra z Denver, która w swojej pracy często ma do czynienia z osobami pozostającymi w toksycznych relacjach. – Stajesz się nośnikiem traum swojej przyjaciółki, a ona może nawet nie pamiętać imienia twojego psa. (5)
3. Twoja przyjaciółka krytykuje cię z taką pewnością siebie, jakby była nieomylna
Szczerość jest ważna w każdej relacji, ale nie wyklucza życzliwości. Negatywne komentarze ze strony bliskich nam osób skutkują "długotrwałymi ranami psychicznymi" – czytamy w artykule (6) opublikowanym na stronie BBC. W tym samym tekście przywołane są wyniki badań przeprowadzonych przez naukowców z University of Kentucky, którzy stwierdzili, że większy wpływ na trwałość relacji mają negatywne zachowania i sposób reagowania na problemy (w tym krytyka) niż jakiekolwiek pozytywne działanie.
4. Kto do kogo dzwoni?
To ty częściej do niej dzwonisz lub wysyłasz jej wiadomości? Czujesz, że tobie bardziej zależy na rozmowie czy spotkaniu z nią niż jej na rozmowie i spotkaniu z tobą? Relacje stają się toksyczne, kiedy jedna ze stron jest zdecydowanie mniej zaangażowana. Z drugiej strony możesz czuć się zaniepokojona, jeżeli przytłaczają cię oczekiwania przyjaciółki odnośnie spędzanego wspólnie czasu czy intensywności waszych kontaktów.
5. Najlepsza przyjaciółka mówi ci, że musisz się zmienić
A co z nią? Czy ona w ogóle dostrzega swoje wady, nie mówiąc już o podjęciu próby zmiany swojego zachowania? Jeżeli nie zauważa tego, jak wpływ na waszą relacje ma jej zachowanie, za to zrzuca cała odpowiedzialność na ciebie, to możliwe, że wasza przyjaźń jest toksyczna.
6. W jej obecności czujesz się jakbyś chodziła po polu minowym
Na początku waszej znajomości przebywanie w jej towarzystwie było świetną zabawą. Dużo się śmiałyście, miałyście wiele wspólnego, wasza relacja dostarczała ci mnóstwo radości. Ale potem coś się zmieniło. Ona stała się drażliwa i łatwo jest ją sprowokować. Robisz się w jej obecności przesadnie ostrożna – ważysz każde słowo, bojąc się, że powiesz coś, co sprowokuje jej wybuch.
7. Jesteś na emocjonalnej kolejce górskiej, którą steruje twoja przyjaciółka
Wasza znajomość zaczęła się od porozumienia – czułaś, że wiele was łączy. Ale teraz nie wiesz, czego możesz się po niej spodziewać, stała się dla ciebie nieprzewidywalna. Martwisz się, że ona źle zareaguje lub będzie miała do ciebie pretensję. Z jakiegoś powodu trafiasz na listę jej wrogów. Czujesz niepokój, jesteś wytrącona z równowagi... Ta sytuacja odbiera ci pewność siebie, czujesz się gorsza. I wtedy następuje niespodziewana zmiana – ona znowu cię ceni. Jesteś szczęśliwa i zapominasz o jej wcześniejszym zachowaniu. Ale wkrótce sytuacja się powtarza – znowu zostajesz przez nią odrzucona. Zmienność i nieprzewidywalność jej zachowania sprawia, że zaczynasz we wszystko wątpić. To druzgoczące doświadczenie. Twoje poczucie własnej wartości na przemian raz rośnie, raz maleje.
8. Stres zaczyna osadzać się w twoim ciele
Stres wpływa na twoje ciało. Bolą cię plecy, szyja, głowa, żołądek... "Stres wpływa na wszystkie układy w ciele, włącznie z układem mięśniowo-szkieletowym, oddechowym, sercowo-naczyniowym, hormonalny, pokarmowym, rozrodczym i nerwowym" – czytamy (7) na oficjalnej stronie Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego. Zamiast cię wzmacniać, toksyczna przyjaźń – wywołując u ciebie stres – odbiera ci siły. Dobra przyjaźń wzmacnia nasz układ odpornościowy, a toksyczna przyjaźń odbiera nam zdrowie. Oczywiście, w przyjaźni jest miejsce na wzloty i upadki. Ale jeśli relacja jest dziką jazdę bez trzymanki, to warto rozważyć wycofanie się z niej, zanim... skończy się w rowie.
Przyjaciele powinni wzbogacać nasze życie, a nie je zubożać – podkreśla Susan Heitler.
Jak zakończyć toksyczną przyjaźń?
Eksperci radzą przeprowadzić szczerą rozmowę z toksyczną przyjaciółką i przyznają, że czasami warto dać jej drugą szansę. Jeśli jednak rozmowa nie przyniesie rezultatów i zachowanie toksycznej przyjaciółki się nie zmieni, ich zadaniem najlepszym rozwiązaniem jest zakończenie znajomości.
Terapeutka Janet Brito, która specjalizuje się między innymi w terapii par, zaleca czasowe utrzymanie dystansu. Jej zdaniem rozłąka pozwoli osobie, która pozostaje w relacji z toksyczną przyjaciółką uporządkować swoje uczucia i sprawdzić, jak wygląda jej życie bez niej.
Może poczujesz się znacznie lepiej, kiedy przestaniesz się martwić spotkaniem z tą osobą – wyjaśnia Brito. – I jeśli tak faktycznie się poczujesz, to jest to dobry powód, żeby rozważyć zakończenie tej przyjaźni. (8)
A jak powinno się zmienić nasze zachowanie, jeśli zdecydujemy się dać naszej toksycznej przyjaciółce drugą szansę? Janet Brito radzi wyznaczyć sobie i jej granice.
Wyjaśnij jej, że nie będziesz akceptowała pewnych zachowań, takich jak krzyczenie, kłamanie, plotkowanie za twoimi plecami czy niespodziewane wycofywanie się ze wspólnych planów bez wyjaśnienia – podpowiada Janet Brito. – Możesz też rozważyć wytłumaczenie jej, w jaki sposób takie jej zachowania na ciebie wpływają, i jak od tej pory będziesz na nie reagować.
Oczywiście może się okazać, że wasza przyjaźń będzie nie do uratowania. Ale czy to oznacza konieczność "zerwania" z toksyczną przyjaciółką – przeprowadzenie z nią ostatecznej rozmowy czy wykasowanie jej numeru z listy kontaktów? Psycholog Forrest Talley (9) uważa, że jest to najlepsze rozwiązanie, ale równocześnie proponuje zupełnie inną strategię:
Możesz odbierać jej telefony, odpowiadać na jej wiadomości, ale niech twoja rozmowa z nią będzie któtka, a odpowiedź na jej wiadomość jeszcze krótsza – radzi Talley. – Traktuj tę osobę przyzwoicie, ale nie zachowuj się wobec niej tak, jakby należała do kręgu bliskich znajomych. Jeśli proponuje ci, żebyście zrobiły coś razem, uprzejmie odmów. W pewnym momencie ona zrozumie sytuację. Zachowując się w ten sposób unikniesz dyskomfortu, jaki towarzyszy powiedzeniu drugiej osobie, że nie chcesz się z nią już więcej przyjaźnić.
(1)"Associations of loneliness with risk of Alzheimer's disease dementia in the Framingham Heart Study", Samia C. Akhter-Khan, Qiushan Tao, Ting Fang Alvin Ang, Indira Swetha Itchapurapu, Michael L. Alosco, Jesse Mez, Ryan J. Piers, David C. Steffens, Rhoda Au, Wei Qiao Qi.
(2)"Social Relationships and Mortality Risk: A Meta-analytic Review", Julianne Holt-Lunstad, Timothy B. Smith, J. Bradley Layton.
(3)"From stress to inflammation and major depressive disorder: a social signal transduction theory of depression", George M Slavich 1, Michael R Irwin.
(4)"8 Signs of a Toxic Friendship", Susan Heitler.
(5)"How to Know if Your Friendship Is Toxic and What to Do About It", Angela Haupt
(6)"Why criticism lasts longer than praise", Sarah Griffiths
(7)"Stress effects on the body"
(8)"In a Toxic Friendship? Here’s What to Look For (and How to Handle It)", Crystal Raypole.
(9)"Toxic friendship: how to break free", Forrest Talley.
