Jak rozpoznać, że jest się w związku z socjopatą? Rozmawiamy z Kingą Rochalą, psycholożką i psychoterapeutą w Mazowieckim Szpitalu MindHealth im. prof. Antoniego Kępińskiego.
Spis treści
Jak poznać, że jest się w związku z socjopatą?
Jest to bardzo trudne, w szczególności na początku. Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 socjopatie zaliczamy do zaburzeń osobowości. Osobowość socjopatyczna nazywana także dyssocjalną, wcześniej określana jako osobowość psychopatyczna. Socjopatia nie jest chorobą. Jest to bardzo trudne. Socjopaci to wyjątkowo urocze osoby i wydają się otwarci, optymistyczni, z dużym urokiem osobistym, oczywiście to złudne wrażenie. Mają duży dar przekonywania i uwodzenia. Jednak w rzeczywistości socjopata bardzo odbiega od tego co prezentuje na zewnątrz, ma trudności w dostosowywaniu się do życia w społeczeństwie, panujących norm, zasad, lekceważy zwyczaje, nie liczy się z uczuciami innych, nie ma poczucia winy, manipuluje innymi.
Jakie są sygnały ostrzegawcze, że osoba, z którą się spotykamy, może być socjopatą?
Od samego początku należy zauważyć jak się do nas zwraca nowo poznana osoba, czy nas uwodzi, nadmiernie komplementuje, wychwala przed innymi, mówi tylko w samych superlatywach, w aż nienaturalny sposób. Są różne typy osobowości socjopatycznej. Socjopata wykazuje też chęć jak najczęstszego spotykania się i szybko chce przechodzić przez kolejne etapy w związku. Tym co można zrobić wchodząc w nowy związek to na pewno ostrożne sprawdzenie z kim się ma do czynienia. Trzeba być uważnym, bo socjopaci często mocno wikłają, a jednocześnie dają coś bardzo atrakcyjnego, coś czego ta druga osoba mocno pragnie. Początkowo ma się wrażenie, że poznając socjopatę wygrało się los na loterii. „Że mnie to spotkało, że mi się tak trafiło”. Następnie następuje ściąganie w dół. Dlatego ważne jest sprawdzenie jak się reaguje na tę osobę.
W jaki sposób?
Np. zadając sobie pytanie, czy boję się coś powiedzieć tej osobie. Wtedy trzeba się zastanowić, dlaczego się boję, co ta osoba robi takiego, że reaguję w ten sposób. Dlatego ważne jest nazywanie uczuć. Ludzie często żyją technicznie, nie mają wglądu w swoją strefę uczuć i emocji. Dlatego bardzo, ale to bardzo ważne jest zadawanie sobie pytanie: jak mi jest, jak się czuję przy tym człowieku. Ważne jest również rozmawianie z innymi ludźmi. Wchodząc w związek z socjopatą jesteśmy oczarowani i zafascynowani. Dochodzi do intensywnych uczuć i jeśli jesteśmy już na etapie zakochania często nie dostrzegamy pewnych niepokojących zachowań.
Jak wygląda związek z socjopatą?
Na początku związku przedstawia się w ten sposób, ale później daje się poznać od innej strony. Socjopata jest egoistyczny, bez empatii, bezduszny. Robi wszystko, aby jemu było dobrze, a nie tej drugiej osobie. Osoba, która wejdzie w relację z socjopatą, ma często trudność z zakończeniem tej relacji, bo pojawia się dużo przemocy w białych rękawiczkach. Z jednej strony nie można się do niczego przyczepić, bo nie stosuje absolutnie żadnej przemocy fizycznej. Z drugiej strony osoba w relacji z socjopatą cały czas czuje się winna, czuje że wszystko jest jej winą. To właśnie „zasługa socjopaty”, który przedstawia się jako ktoś kto nie zrobił niczego złego. Jednocześnie socjopaci to osoby często bardzo urocze i potrafią brylować w towarzystwie. Koleżanki mówią np. Ojejku, Kasia ma super tego partnera, jest taki dla wszystkich cudowny. Taki związek wygląda idealnie i wiele koleżanek jej zazdrości takiej relacji. Jednocześnie nikt nie wie co Kasia przeżywa w domu, bo na zewnątrz jest dla niej wspaniały, ale w domu wbija ją ciągle w poczucie winy pokazywaniem swojego niezadowolenia lub komentowaniem wyglądu zewnętrznego, różnych zachowań, wskazywaniem nieumiejętności.
Czy możliwe jest wykluczenie socjopaty już na początku związku? Czy poznając kogoś np. przez aplikację randkową lub sprawdzając social media tej osoby można zauważyć sygnały ostrzegawcze?
Jest to trudne. Osoba, która nie ma do czynienia na co dzień z taką wiedzą, miałby problem. Zwykle ludzie nie zastanawiają się kto ma jaką osobowość. Psychologowie, psychoterapeuci, osoby interesujące się psychologią lub będące w terapii mogą pewne rzeczy dostrzec. Oczywiście nie oznacza to, że te osoby ochronią się na tyle, że nie wejdą w taką relację. Również osoby z wcześniejszymi doświadczeniami mogą wyczuć socjopatę, chociaż jednocześnie łatwo kogoś skrzywdzić. Ktoś jest miły, sympatyczny i uroczy – to musi być socjopatą. Oczywiście to tak nie działa. Jest dużo dobrych osób, które mają uważność na drugiego człowieka.
Czy jest typ kobiet, które łatwiej zakochują się w socjopatach?
Dla socjopatów atrakcyjne są osoby atrakcyjne, sprawne intelektualnie oraz na wysokich stanowiskach. Są to jednak również często osoby z osobowością lekową i zależne. I właśnie ten lęk jest potem wykorzystywany przez socjopatę w relacji. Ten lęk jest wykorzystywany do tego, aby taka osoba nie mogła się wyrwać z relacji.
Jaka jest różnica między psycho- a socjopatą?
Te wyrażenia często używane są zamiennie. Aktualnie mówimy tylko o osobowości socjopatycznej. Osobowość socjopatyczna nazywana także dyssocjalną, wcześniej określana jako osobowość psychopatyczna. Nie ma wielu osób o stricte osobowości socjopatycznej. Są jednak osoby, które mają pewne cechy tej osobowości.
Czy można mówić, że ktoś jest socjopatą tylko w jakimś stopniu?
Tak. Część osób posiada cechy socjopatyczne, ale nie są ściśle osobowościami socjopatycznymi. Socjopata to mocne słowo, ale są osoby, które posiadają tylko cechy tej osobowości. Na przykład obniżoną empatię, brak odczuwania strachu czy kierowanie się egoizmem lub brak wyrzutów sumienia. To często również osoby stosujące przemoc psychiczną. Często jej ofiary nie są w stanie nazwać tego co ta osoba robi, ale czują, że nie jest to normalne. Osoba z cechami socjopatycznymi ma również problemy z tworzeniem silnych więzi psychicznych. To wynika z doświadczeń z dzieciństwa np. ról pełnionych w rodzinie oraz uwarunkowań i przekazów kulturowych. Taka osoba często ucieka od odpowiedzialności.
W komentarzach na temat relacji z socjopatą przejawia się często pytanie czy można być z socjopatą w związku i czy jest szansa, aby go „naprawić”?
To słowo „naprawić” jest nieadekwatne, ponieważ nie da się nikogo naprawić. Natomiast będąc w związku z socjopatę trzeba się samej wzmocnić, np. poprzez skorzystanie z psychoterapii. To co bardzo ważne to nie dać sobą rządzić i manipulować. To nie jest proste w takiej relacji, ponieważ taka osoba próbuje zawładnąć całą przestrzenia partnera. Socjopata powoli odcina partnera od innych relacji. W przypadku związku z socjopatą można spróbować namówić partnera na terapię, ale nawet jeśli się zgodzi to niekoniecznie będzie chcieć się zmienić i wyciągnąć coś z terapii. Praca z taką osobą nie jest prosta, ponieważ socjopata ma swoje przekonania i wartości i jest przekonany o swojej nieomylności. Dlatego osoba w związku z socjopatą powinna dbać o swoje granice i mieć siatkę wsparcia prowadząc życie towarzyskie i zawodowe. Z doświadczeń klinicznych mogę powiedzieć, że ciężko pracować nad taką relacją. I kobiety i mężczyźni mówią często o wielkim uroku tych relacji, ale także o olbrzymim cierpieniu i nieprzewidywalności w reakcjach. Są okresy, kiedy jest bardzo miło i przyjemnie, wtedy mówimy o „miesiącu miodowym”. On może trwać od kilku godzin, przez kilka dni, tygodni lub miesięcy. Potem znowu pojawia się narastające uczucie napięcia, w konsekwencji dochodzi do wybuchu, wyładowania. Ludzie sobie tłumaczą, że on czy ona (bo socjopatkami bywają również kobiety) nie jest taki zły, jest to do przeżycia. Potem znowu proces rusza następuje ponowne budowanie napięcia i tak w błędnym kole mona funkcjonować przez bardzo długo, bywa ze całe życie. To nie muszą być bardzo duże sprawy, może być szereg małych, drobnych sytuacji, które powodują, że w związku robi się bardzo nieprzyjemnie.
A co socjopata czerpie ze związku?
Socjopata chce zaspokoić swoje potrzeby, uzyskać korzyści dla siebie. Dąży do zaspokojenia swoich potrzeb. Socjopata potrzebuje ryzyka i adrenaliny, ale wie że jak już sobie kogoś „ułoży” to dostaje to czego chce. Nie wszystkimi da się rządzić i nie wszystkimi można zawładnąć.
W zależności od badań szacuje się, że socjopaci stanowią od 1 do nawet 4 proc. społeczeństwa. To oznacza, że nawet co 25 osoba, którą spotykamy na swojej drodze jest socjopatą, a większość z nas jest w jakiejś relacji z socjopatą, czy to romantycznej czy zawodowej lub towarzyskiej.
Osób, które mają osobowość socjopatyczną, jest stosunkowo niewiele. Dużo więcej jest tych, które mają jakieś cechy osobowości socjopaty i ich jest już większa liczba w naszym otoczeniu. Dlatego tak ważna jest uważność, bo są to osoby, które stosują przemoc w pracy, na przykład często są odpowiedzialne za mobbing. Natomiast w relacjach przyjacielskich są to zwykle osoby wymuszające, dominujące i chcące za wszelką cenę postawić na swoim. Dlatego trzeba zawsze pamiętać, aby chronić przede wszystkim siebie. Mając w swoim otoczeniu takie osoby często lekceważy się niepokojące sytuacje i mówi się: „A to nic takiego, każdemu może się zdarzyć”. Jednak jeśli dajemy na to przyzwolenie, to zgadzamy się na takie traktowanie. I w pewnym momencie bardzo ciężko jest już wyjść z takich relacji i układów, bo dochodzi do różnego rodzaju powiązań. Takie osoby są bowiem atrakcyjne, nie tylko jako partnerzy romantyczni, ale również jako np. pracownicy, przyjaciele.
