Czy osobowość ma wpływ na wybór zawodu? Naukowcy wyjaśniają

Kiedy w filmie "Diabeł ubiera się u Prady" poznajemy szefową Andy (w tej roli Anne Hathaway), Mirandę Priestly, od razu nasuwa nam się myśl: bezwzględna, nieczuła, bezkompromisowa. Chociaż jej pozycja redaktor naczelnej prestiżowego magazynu o modzie wymagała pewnej postawy, to można zadać sobie pytanie, czy była to maska, czy rzeczywiście miała taką osobowość?

Okazuje się, że zgodnie z najnowszymi badaniami istnieją pewne cechy, dzięki którym łatwiej jest nam odnaleźć się w konkretnych zawodach. To ważny aspekt przy wyborze naszej ścieżki kariery. Nie każdy z nas ma jasno wytyczony cel, do którego dąży. Często naszymi wyborami kieruje przypadek lub sytuacja życiowa. Tak jak w przypadku Andy, asystentki Mirandy, dla której praca u apodyktycznej Mirandy była półśrodkiem do wielkiej kariery dziennikarskiej.

Jak podaje Psychology Today to największe dotychczasowe badanie nad związkiem pomiędzy cechami osobowości a zawodem. Przeprowadzono go na około 70 000 Estończykach zatrudnionych w 263 zawodach. Do jakich wniosków doszli eksperci?

Wielka Piątka, czyli 5 wielkich cech osobowości

Aby najlepiej zrozumieć wyniki badania, warto wyjaśnić teorię Wielkiej Piątki (ang. Big Five), która zakłada, że osobowość człowieka składa się z pięciu głównych składowych (oraz trzydziestu mniejszych). Oto one:

1. Ugodowość. To cecha odpowiedzialna za nasze nastawienie do świata społecznego. Osoby ugodowe są pozytywnie nastawieni do innych, ufni, chętni do współpracy, altruistyczni. Nie lubią sporów, dlatego często idą na ustępstwa. W zależności od stopnia nasilenia ugodowości znajdziemy wśród nich również osoby o mniejszej ugodowości, które nie zawsze idą na kompromis i potrafią zadbać o własny interes. 
2. Otwartość na doświadczenie. Ta cecha mówi o naszej chęci do eksploracji sztuki, muzyki, literatury. Otwartość na doświadczenia podróży i odkrywania nowych kultur. Ale również kryje się za tym skłonność do refleksji, głęboka analiza własnych myśli i uczuć. Osoby o dużej otwartości są niezwykle kreatywne, innowacyjne i gotowe do przyjęcia nowych perspektyw w przeciwieństwie do osób z drugiego bieguna, które wolą to, co znane i sprawdzone. 
3. Sumienność. Mówi o naszej samodyscyplinie i wytrwałości w dążeniu do celu. Osoby takie są skrupulatne, sumienne i rzetelne. W zależności od stopnia nasilenia tej cechy możemy spotkać osoby bardzo zorganizowane, które dążą do osiągnięcia celów z determinacją i konsekwencją oraz z silnym poczuciem obowiązku wobec innych. A także osoby, które niezbyt przywiązują się do wypełniania obowiązków zawodowych (mało rozwinięta cecha).
4. Ekstrawersja. Ekstrawertycy to osoby pełne energii, entuzjazmu, towarzyskie i skłonne do zabawy. Mają silną potrzebę angażowania się w różne aktywności. Często mogą być postrzegane jako dominujące. Ich przeciwieństwa, czyli introwertycy z kolei są bardziej wycofani i nie potrzebują tylu doznań i wrażeń co ekstrawertycy. Ekstrawertycy często odnoszą sukcesy w zawodach, które wymagają umiejętności interpersonalnych: zarządzanie, sprzedaż, public relations. 
5. Neurotyzm. Ta cecha określa, jak reagujemy emocjonalnie na różne sytuacje i wyzwania życiowe. Charakteryzuje się głównie smutkiem, niestabilnością emocjonalną i skłonnością do przeżywania negatywnych emocji. Osoba o silnej neurotyczności często interpretuje zwykłe sytuacje jako duże trudności. Zajmuje jej dużo czasu, żeby powrócić do stanu emocjonalnej równowagi. Jej decyzje są bardziej przemyślane i ostrożne. W przypadku osób o mniejszym nasileniu neurotyczności łatwiej poradzić im sobie z trudnymi emocjami, a i optymistyczne patrzenie na świat nie jest im obce.

Zawody, a cechy osobowości

Badania pokazały, że zgodnie z oczekiwaniami, kreatywne zawody, takie jak artyści, pisarze, projektanci przyciągają osoby o najwyższym stopniu otwartości. W tej grupie znaleźli się również dziennikarze i psycholodzy.

Zawody o najwyższym stopniu ekstrawersji obejmowały managerów ds. PR, aktorów, organizatorów wydarzeń i trenerów fitness. Natomiast inżynierowie i programiści mieli tendencję do bycia najmniej ekstrawertycznymi.

Sprzedawców, agentów nieruchomości i osoby samozatrudnione cechował najniższy stopień ugodowości. Z kolei wysoki stopień tej cechy obejmował osoby, które wykonywały zawody związane z opieką zdrowotną, psychologią i religią.

Cechy wykazujące silny stopień neurotyczności charakteryzowały zawód aktora, dziennikarza jak i różne inne zawody kreatywne. Oprócz managerów, piloci również mieli tendencję do uzyskiwania niskich wyników w zakresie neurotyczności.

Co oprócz Wielkiej Piątki?

W badaniu skupiono się także na bardziej specyficznych cechach osobowości, takich jak konkurencyjność, łatwość podejmowania decyzji i zdolność wpływania na innych.

Można było się spodziewać, że zawód managera czy prawnika był wśród najbardziej konkurencyjnych. Jeśli chodzi o podejmowanie decyzji, przodowali sędziowie, piloci i wysocy rangą urzędnicy. Podobnie managerowie i psycholodzy byli wśród tych, którzy wykazywali się największą pewnością siebie.

Patrząc na wyniki badań, każdy z nas może teraz sprawdzić, czy jego osobowość pasuje do zawodu, który wybrał. Ale jak podkreślają eksperci, to tylko jeden z elementów układanki. Istnieje jeszcze wiele innych czynników, które wpływają na to, że dana praca będzie bardziej lub mniej dla nas odpowiednia. Najważniejsze to zadać sobie pytanie, czy sprawia mi przyjemność i satysfakcję, a reszta może (ale nie musi) być sprawą drugorzędną.

Źródła:

Anni, K., Vainik, U., & Mõttus, R. (2024). Profile osobowości 263 zawodów. Journal of Applied Psychology. Advance online publication. https://doi.org/10.1037/apl0001249

René Mõttus, Which Jobs Match Your Personality Traits?, psychologytoday