Narcyzm, termin pochodzący od mitycznego Narcyza, który zakochał się we własnym odbiciu, jest tematem, który od lat fascynuje psychologów i badaczy. Choć często kojarzony z próżnością i egoizmem, narcyzm to znacznie bardziej złożone zjawisko, które dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety, choć w nieco odmienny sposób. Łączy ich jedno - nieustająca potrzeba potwierdzania swojej wyjątkowości.
Czym jest narcyzm?
Ważne, by pamiętać, że w potocznym języku często używa się słowa "narcyz" ale powinno mówić się o narcystycznym zaburzeniu osobowości. Według amerykańskiego psychologa i badacza narcyzmu, dr. Craiga Malkina, narcyzm to spektrum, na którym każdy z nas się znajduje. "Narcyzm w małych dawkach jest zdrowy i naturalny, ale w nadmiarze może prowadzić do destrukcyjnych zachowań" - mówi Malkin. Narcyzm może objawiać się jako potrzeba ciągłego podziwu, brak empatii, a także nadmierne poczucie własnej wartości.
Narcyzm męski a żeński
Narcyzm u mężczyzn i kobiet może manifestować się w różny sposób. Dr. Jean Twenge, autorka książki "Generation Me", zauważa, że mężczyźni częściej wykazują narcyzm w formie dominacji i potrzeby kontroli, podczas gdy kobiety mogą przejawiać go poprzez manipulację emocjonalną i potrzebę bycia podziwianą za wygląd. Kobiety narcystyczne mogą częściej wykorzystywać urok osobisty i seksualność jako narzędzia do zdobywania uwagi.
Patrz na mnie
Narcyz czuje potrzebę ciągłego podziwu i często domaga się uwagi i komplementów, niezależnie od sytuacji. Niestety często idzie to w parze z brakiem empatii. Osoby narcystyczne mogą nie zauważać lub ignorować uczucia innych, skupiając się wyłącznie na własnych potrzebach. W dodatku słyną z umiejętności manipulacji. Zdarza im się wykorzystywanie innych do osiągania własnych celów, często poprzez kłamstwa lub manipulację emocjonalną.
Zarówno kobiety jak i mężczyźni bywają rywalizacyjni. Często porównują się z innymi i mogą odczuwać zazdrość, gdy ktoś odnosi sukces. Ich opisywane niekiedy przesadne poczucie własnej wartości jest jak kolos na glinianych nogach. Zdarzają się momenty, kiedy wierzą, że są wyjątkowi i zasługują na specjalne traktowanie. Niewiele jednak potrzeba, by poczuli się najgorsi na świecie.
Przyczyny narcyzmu
Przyczyny narcyzmu są złożone i mogą obejmować zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Dr. Keith Campbell, współautor książki "The Narcissism Epidemic", wskazuje, że nadmierna pochwała w dzieciństwie, brak granic oraz modelowanie narcystycznych zachowań przez rodziców mogą przyczyniać się do rozwoju tego zaburzenia. Wszyscy ludzie rodzą się bezradni. Polegamy na naszych opiekunach we wszystkim. To oni nas uspokajają i karmią i zapewniają bezpieczeństwo. Jeśli nie zaopiekują się nami inni ludzie, umieramy.
W miarę jak rozwijamy się w dzieciństwie i w wieku nastoletnim, stopniowo zaczynamy przejmować funkcje, które wykonują dla nas nasi opiekunowie. W końcu, jeśli jesteśmy zdrowi, uczymy się, jak się ubierać, odmierzać czas, czytać, uczyć się dobra od zła, nawiązywać przyjaźnie i tak dalej. Uczymy się również uspokajać siebie.
Kiedy pragnienie zachwytu nie mija z wiekiem
Skąd zatem zaburzenia narcystyczne? Heinz Kohut, austriacko-amerykański psychiatra, wprowadził termin "obiekt jaźni", aby opisać, w jaki sposób ludzie wykorzystują innych ludzi, by stworzyć obraz siebie. Dzieci używają swoich opiekunów jako takich obiektów dla samych siebie. Po urodzeniu są całkowicie zależne od swoich opiekunów, którzy interpretują dla nich świat. Nawet gdy dzieci w końcu są w stanie same o siebie zadbać, wiele z nich nadal polega na rodzicach, którzy je pocieszają, mówią im, że "wszystko będzie dobrze" i zapewniają je, że są kompetentne i kochane.
Ta potrzeba zmniejsza się z wiekiem i dojrzewaniem. Większość z nas nadal pragnie od czasu do czasu przytulenia, pochwały, ochrony i otuchy, ale zdrowi psychicznie dorośli nie rozpadną się psychicznie bez wsparcia zewnętrznego. Ale nie narcyzi. Oni przeżywają brak wsparcia i zachwytu jako ogromne rozczarowanie i budzi to w nich wiele nieprzyjemnych uczuć. Nie wyrośli z potrzeby posiadania innych ludzi, aby potwierdzić ich poczucie własnej wartości. W ten sposób nadal są jak małe dzieci, chociaż mogą być niezwykle kompetentne w innych dziedzinach życia.
Narcyz może być znaną aktorką, piękną modelką, szefem gigantycznej firmy, sławnym muzykiem, powszechnie podziwianym człowiekiem, a mimo to być dość dziecinnym, jeśli chodzi o zdolność do uspokajania się, czucia się kompetentnym w swojej pracy i samodzielnego radzenia sobie z emocjonalnymi wzlotami i upadkami. Narcyzi nadal mają "lustrzane ja" i potrzebują, aby inni ludzie zachowywali się jak obiekty do odzwierciedlania jego wyjątkowości.
Typy związków z narcyzami
James F. Masterson, znany teoretyk zaburzeń osobowości, zidentyfikował trzy różne podtypy narcystycznego zaburzenia osobowości. Poniżej znajduje się krótkie podsumowanie tego, w jaki sposób każdy z nich wykorzystuje innych ludzi jako źródła narcystycznych zasobów, aby pomóc regulować ich chwiejną samoocenę.
Czują się ważni, gdy inni ludzie postrzegają ich jako osoby o wysokim statusie i traktują ich jako wyjątkowych. Lubią udzielać rad, ponieważ wzmacnia to ich poczucie, że są doskonali i wiedzą wszystko. Czują się również silniejsi i mądrzejsi, gdy są w stanie zdewaluować innych ludzi, zwłaszcza tych, których postrzegają jako pozbawionych szacunku lub o niższym statusie. W relacji wymagają tego samego od swoich partnerów.
Ta grupa musi zdobywać swoje narcystyczne zapasy bardziej potajemnie niż narcyz ekshibicjonista. Boją się, że mogą zostać zdemaskowani jako niezdolni, nieładni, niemądrzy itp i publicznie upokorzeni. Często zdobywają swoje narcystyczne zasoby, szukając aprobaty ludzi, których podziwiają. Przywiązują się do ludzi, religii, drużyn sportowych, ubrań, książek i przedmiotów, którymi mogą się chwalić. Spina ich, kiedy nie masz na różne sprawy identycznego poglądu. Trudni w relacji, bo inne zdanie wprowadza chaos w związku. Brak elastyczności także nie pomaga.
- Złośliwy narcyzm (jawny lub skryty)
Masterson nazwał tę podgrupę "narcyzami dewaluującymi", ale częściej nazywa się ich narcyzami złośliwymi. Są naprawdę sadystyczni i czerpią swoje narcystyczne zasoby z niszczenia poczucia własnej wartości i szczęścia innych ludzi. Jeśli jesteś ich partnerem, czują się lepsi, mądrzejsi i silniejsi, gdy cię ranią. Dlaczego ktoś w ogóle chce być partnerem takiej osoby? Często ukrywają się w maskach znanych artystów lub biznesmenów z sukcesami.
Czy narcyzm można wyleczyć?
Narcyzm, zwłaszcza w formie zaburzenia osobowości, jest trudny do całkowitego wyleczenia, ale można złagodzić jego objawy. Terapia, szczególnie terapia poznawczo-behawioralna, może pomóc osobom narcystycznym w rozwijaniu empatii i budowaniu zdrowszych relacji. "Kluczem jest uświadomienie sobie problemu i chęć zmiany" - podkreśla dr. Malkin. Terapia indywidualna może pomóc w zrozumieniu i modyfikacji destrukcyjnych wzorców myślenia i zachowania. z Kolei praktyka empatii czyli ćwiczenie umiejętności wczuwania się w emocje innych może pomóc w budowaniu głębszych relacji.
Narcyzom i ich bliskim pomaga też ustalanie granic. Nauka szanowania granic innych ludzi i stawiania własnych może poprawić jakość każdej relacji. Narcyzm to wyzwanie, ale z odpowiednim wsparciem i determinacją można nauczyć się żyć w sposób bardziej zrównoważony i empatyczny. Jak podkreśla dr. Twenge, "zrozumienie siebie to pierwszy krok do zmiany".
Wszyscy od czasu do czasu lubimy usłyszeć, że jesteśmy mądrzy, piękni i zdolni. Jednak osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości przenoszą to na inny poziom. Są prawie całkowicie zależne od otaczających ich ludzi, którzy potwierdzają ich wartość.
Źródła:
Campbell Carolyn Crist, Narcystyczna osobowość naszych czasów, Dom Wydawniczy REBIS
Gibas Jarosław, Narcyz. Jak nie dać się skrzywdzić i jak nie krzywdzić innych, Wydawnictwo Onepress
Hall Julie L., W cieniu narcyza. Jak rozpoznać toksyczną relację i uwolnić się z niej, Wydawnictwo Kobiece
Cooley, C. H.,Teoria społeczna: lektury wielokulturowe, Westview Press.
Kohut, H., Analiza jaźni: systematyczne podejście do psychoanalitycznego leczenia narcystycznych zaburzeń osobowości, Wydawnictwo Uniwersytetów Międzynarodowych.
Masterson, J. F., Zaburzenia narcystyczne i borderline: zintegrowane podejście rozwojowe, Brunner/Mazel
Greenberg Elinor, Why Do Narcissists Need Other People to Validate Them? Psychology Today
