AI zamiast terapeuty. Czy z chatem rozmawia się łatwiej niż z człowiekiem? Psycholożka ostrzega

AI zawsze czeka, nigdy się nie spóźnia, nie ocenia i nie robi nam wyrzutów. To kusi – bo mamy wrażenie, że ktoś nas słucha, ale bez ryzyka, że zostaniemy zranieni czy odrzuceni – mówi psycholożka. – Dlatego tak wiele osób traktuje rozmowy z chatem jak z przyjacielem od serca. Tylko że to nie jest prawdziwa bliskość. Tam nie ma spojrzenia, nie ma ciepła, nie ma drugiego człowieka, który naprawdę nas poczuje. To trochę jak zdjęcie jedzenia na Instagramie – wygląda apetycznie, ale nie da się nim najeść. A przecież to właśnie ludzie i relacje są głównym źródłem naszego szczęścia.

Mimo to coraz więcej osób traktuje chat GPT jako osobistego doradcę, powiernika, a nawet terapeutę. Co je do tego skłania i jakie są efekty takich "terapii"? Jak donoszą media, czasem nawet tragiczne (niedawno głośna była historia amerykańskiego chłopca, którego chat miał zachęcać do samobójstwa). 

Lena, 35 lat: doradca od sercowych spraw

„Jestem jedyną singielką wśród koleżanek. Do tej pory zawsze służyły mi radą i pomocą, przeżywały razem ze mną kolejne, mniej lub bardziej udane randki. Ostatnio zaczęłam jednak mieć wrażenie, że temat je męczy. Gdy po raz kolejny rozbierałam na części pierwsze wiadomości od nowego faceta, pytając „jak sądzicie, co miał na myśli?”, szybko zmieniały temat, jakby był to błahy problem (nie to, co ich nieporozumienia z teściową albo problemy dzieciaków w szkole!). Dlatego po kolejnej randce postanowiłam poradzić się chatu GPT. Ku mojemu zaskoczeniu sztuczna inteligencja wykazała się większą empatią niż moje przyjaciółki! Dlatego, choć na początku byłam sceptyczna, z czasem zaczęłam regularne radzić się chatu w sercowych sprawach. Była to miła odmiana - zawsze czułam się wysłuchana, moje pytania nigdy nie pozostawały bez odpowiedzi. Chat udzielał mi bardzo sensownych rad, pocieszał, uspokajał. Dokładnie to chciałam słyszeć.

No właśnie… Po pewnym czasie zaczęło mi to dawać do myślenia. Przyjaciółki nie zawsze głaskały mnie po głowie. Czasem krytykowały, sprowadzały na ziemię, gdy za bardzo bujałam w obłokach. Chat zawsze był po mojej stronie… Postanowiłam zrobić test. Wrzuciłam w czat zrzuty ekranu z wiadomościami od Jarka, chłopaka, z którym niedawno kilka razy się spotkałam. Nie było w nich nic złego, ale dodałam dramatyczną narrację: "Czy ty widzisz, jak on okropnie mnie potraktował? Jak można się tak zachowywać!". Z rosnącym niepokojem czytałam odpowiedź, w której sztuczna inteligencja zgadzała się ze mną, a nawet sama zaczęła obrażać Jarka!

Zaczęłam czytać o mechanizmie działania chatu i zrozumiałam, że jego skłonność do podążania za poglądami użytkownika jest celowa. W końcu to jest produkt zaprojektowany tak, żebyśmy chcieli się angażować! Wróciłam pamięcią do rozmów z koleżankami. Ich odpowiedzi nie zawsze były mi na rękę, to fakt. Ale chyba właśnie dlatego prosimy o rady przyjaciół, żeby zasięgnąć innej opinii, prawda? Często brakuje nam krytycznego spojrzenia na własne zachowania. Mój "przyjaciel" chat na pewno takiego nie miał.

 

Lena, 29 lat: chat wysłucha, nie ocenia…

"Bałam się przyznać rodzinie i przyjaciołom, że mam kłopoty. Obawiałam się oceniającej postawy z ich strony. Jestem z natury zamkniętą osobą, rzadko mówię o swoich uczuciach. Przeżywałam jednak ciężkie chwile i bardzo potrzebowałam jakiejś rady i wsparcia. Ale nie potrafiłam zdobyć się na to, żeby zwierzyć się bliskim albo pójść do terapeuty.

Pewnego wieczoru, gdy uporczywe myśli nie dawały mi spokoju, poradziłam się chatu GPT. Opisałam swoją sytuację i to, jak się czuję. Przyznałam, że jestem mocno zestresowana, przybita i nie wiem, jak sobie poradzić. Zaproponował mi wypróbowanie różnych technik uspokajających – i w tamtym momencie faktycznie mi pomogły. Poczułam nadzieję. Czy to mogło być rozwiązanie moich problemów? Od tamtej pory za każdym razem, gdy miałam gorszy moment, radziłam się chatu. Jego zalecenia raz pomagały, raz nie, ale świadomość, że zawsze jest pod ręką, dawała mi duży komfort psychiczny.

Zaczęłam korzystać z niego tak często, że nie umknęło to uwadze rodziny i przyjaciół. Komentarze były raczej żartobliwe – "z kim tak ciągle piszesz?", "czy to nowy chłopak?", "w tym wieku uzależniłaś się od internetu?". Wzbraniałam się przed jakimikolwiek konkretnymi odpowiedziami. Nie widziałam nic złego w moim nowym sposobie radzenia sobie z emocjami – przecież to mi pomagało! W końcu koleżanka z pracy zauważyła, że rozmawiam z chatem. Jednak zamiast rzucić jakiś żarcik, wyraziła zaniepokojenie… Siedziałyśmy przy sąsiednich biurkach i widziała, że otwieram tę stronę internetową w każdej wolnej chwili. Przy lunchu zapytała mnie, czy przypadkiem nie uzależniłam się od rozmów z AI?

Na początku chciałam ją zbyć jakimś komentarzem, ale jej słowa skłoniły mnie to do przemyśleń… Miała rację. Jak mogłam tego nie zauważyć? Byłam tak zaślepiona faktem, że rozmowa z chatem przynosi mi ulgę, że przeoczyłam jak nowy nawyk zawładnął niemal całym moim życiem. Nie czułam już potrzeby zwierzania się komukolwiek ze swoich problemów. Nie musiałam wyciągać ręki po pomoc (co bardzo mi odpowiadało, bo, jak już wspomniałam, stanowiło to dla mnie ogromny problem). Ale gdyby coś się stało – zabrakło prądu czy internetu – jak bym sobie poradziła? Stopniowo ograniczałam czas spędzany na rozmowach z A.I. i wreszcie zdobyłam się na odwagę, żeby umówić się z terapeutą.

 

A.I. nie zastąpi terapii

– Może pomóc uporządkować myśli, ale nie wejdzie z nami w proces zmiany, nie przepracuje z nami emocji –wyjaśnia Sylwia Sitkowska. – Jakie zagrożenia mogą z tego wynikać? Największym z nich jest zatrzymanie się w iluzji. Rozmowa z A.I. może dawać poczucie ulgi, ale nie prowadzi do realnej zmiany. To trochę jak z plastrem na ranę – zakryje, ale nie wyleczy. Kiedy zamiast budować prawdziwe więzi, karmimy się „pozorną bliskością”, łatwo stracić umiejętność bycia w relacji z drugim człowiekiem. Poważnym ryzykiem związanym z „terapią A.I.” jest odwlekanie decyzji o skorzystaniu z profesjonalnej pomocy. Jeśli trudne emocje są zagłuszane rozmową z algorytmem, problem narasta. W efekcie ktoś zgłasza się do terapeuty dopiero wtedy, gdy kryzys jest naprawdę poważny. Zagrożeniem jest też nadmierne poleganie na technologii w sferze, która z definicji jest ludzka – w przeżywaniu emocji. A.I. nie poczuje, nie wejdzie z nami w wymianę emocjonalną. A my, zamiast ćwiczyć odwagę mówienia o swoich uczuciach, możemy coraz bardziej zamykać się w świecie "bezpiecznych" rozmów z maszyną – przestrzega psycholożka.